Bodemfauna


De bodemfauna speelt een vitale rol in de voedselketen en daarmee in het hele ecosysteem van de Waddenzee. Alle levensvormen in en op de wadbodem vormen met elkaar de sterke schakel tussen primaire productie door algen en hogere levensvormen zoals vissen en vogels. Minstens zo belangrijk is de rol van de bodemfauna bij het omzetten van dode organismen in nieuwe voedingsstoffen. Het zwaartepunt in de monitoring van de wadbodem ligt tot nu toe op de schelpdieren, die commercieel van belang zijn.

Kokkelbestand

Het kokkelbestand in de Waddenzee is sterk toegenomen. In 2015 is een record geboekt van bijna 25.000 hectare kokkelbanken. Die hoge dichtheden zijn op dit moment niet één op één te verklaren uit het stoppen met mechanische kokkelvisserij. Daarvoor spelen nog te veel variabelen mee. Een van de belangrijkste is de sterke schommeling in de zaadval, eens in de 6-8 jaar. Ook telt mee dat schommelingen, over de hele Waddenzee bezien, van plaats tot plaats verschillen.

In de zomer van 2018 kregen we een voorproefje van mogelijke effecten van de klimaatverandering op de natuur van de Waddenzee. Het was de warmste zomer ooit in Noordwest-Europa.  In augustus zagen we massale sterfte onder de meerjarige kokkels op de wadplaten. Kwam dat door de hoge temperaturen of was er meer aan de hand? Waddenbeheerders willen dat weten want gezonde schelpdierpopulaties zijn van levensbelang voor diverse wadvogelsoorten. Bovendien is bij een groeiende wereldbevolking een toenemende vraag te verwachten naar maricultuurproducten.

Kokkelsterfte in een hete zomer

De vraag naar het mogelijke verband tussen kokkelsterfte en de hete zomer hield najaar 2018 menigeen bezig. Wetenschappelijk onderzoeker Katja Philippart pakte het thema op in haar inaugurele rede bij het aanvaarden van de bijzondere leerstoel Productiviteit van mariene kustsystemen aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht. ‘Hitte is de nieuwe kou’ luidde de titel. Daarmee gaf Philippart aan dat grote veranderingen in het ecosysteem van de Waddenzee in de toekomst wel eens door hittegolven zouden kunnen worden gedreven in plaats van door strenge winters. ‘Met de meerjarige kokkels ging het in 2018 niet goed’, zegt Philippart, ‘maar de Japanse oester kreeg door de warme zomer juist een boost; er werden heel veel jonge oesters op het wad gevonden. De stelling lijkt gerechtvaardigd dat waar voorheen strenge winters sturend waren, nu extreem warme zomers de soortensamenstelling van bodemdieren in onze kustgebieden kunnen gaan bepalen. Dat zal gepaard gaan met verschuivingen in voedselaanbod voor vissen en vogels en in de productie voor menselijke consumptie.’

Voor het volledige artikel verwijzen wij naar de publicatie Wadden in Beeld 2018

Opkomst Japanse oester

Mosselbanken waren begin jaren negentig van de vorige eeuw nagenoeg verdwenen van de droogvallende platen in de Waddenzee. In de jaren daarna kwam gestaag herstel op gang en sinds begin deze eeuw schommelt het oppervlak aan banken rond de 2000 hectare. Een opvallende ontwikkeling is de menging van mosselbanken met banken van de Japanse oester. Deze soort heeft zich sinds 2002 snel uitgebreid. In de westelijke Waddenzee lijken de robuuste oesterbanken houvast te bieden voor ontwikkeling van mosselbanken. De waardering van de Japanse oester, aanvankelijk een ongewenste exoot, is daardoor toegenomen.

Sinds 2008 worden álle bodemdieren van de droogvallende platen in de Waddenzee bemonsterd in een dicht rooster van monsterpunten op 500 m van elkaar. Deze jaarlijkse immense operatie wordt uitgevoerd door het NIOZ.